Zitten is het nieuwe roken

Professor doktor Erik Scherder trad op als inleider, als keynote speaker op de Looptrainersdag 2014. In zo’n duizend looptrainers vond hij een welwillend publiek. “Hij kan iets bewijzen, waar jullie in geloven,” leidde Jan Willem Landree hem in, “dat heeft ermee te maken dat bewegen goed is voor uw lijf.”

Parmantig en met ferme pas loopt de professor over het grote podium. Zijn voetstappen dreunen door de microfoon. “Ziet u wat er gebeurt met mijn frontale lob,” vraagt hij enthousiast, “nee, natuurlijk niet, maar kunt u zich het voorstellen? Als ik stevig doorwandel, brisk walking, neemt de doorbloeding van de frontale lob flink toe. Vindt u het niet fantastisch?” Met weinig moeite en veel humor weet Erik Scherder, ook wel bekend van zijn enthousiaste optreden in De Wereld Draait Door, het duizendkoppig publiek aan zich te binden. In een half uurtje benadert hij diverse onderzoeken op een populair wetenschappelijke manier. Het wordt de toehoorders snel duidelijk: "U doet fantastisch werk."

Als ik stevig doorwandel, brisk walking, neemt de doorbloeding van de frontale lob flink toe. Vindt u het niet fantastisch?
- Professor Erik Scherder

Pandemie van lichamelijke inactiviteit

‘Zitten is het nieuwe roken’ is een uitspraak die hem wordt toegedicht, maar bij aanvang van zijn presentatie geeft prof. dr. Erik Scherder aan dat deze uitspraak komt van een Amerikaans onderzoek gepubliceerd in The Lancet naar de gevolgen van inactiviteit. Jaarlijks sterven er meer Amerikanen aan de gevolgen van een inactief leven (5,3 miljoen) dan aan roken (5,1 miljoen). We hebben een zittend beroep, we nemen de auto naar het werk, pakken de lift of de roltrap als we omhoog of omlaag willen.

Kortom, we leiden een inactief bestaan en dat is in de Verenigde Staten al doodsoorzaak nummer een. Hij schetst het beeld van de studenten, die elke dag met de metro tot aan de VU –“het liefst in de VU” – reizen, de roltrap nemen en in de VU massaal voor de lift staan te wachten, de hele dag in de collegebanken zitten en met dezelfde liften, roltrappen en metro weer naar huis reizen. “Denkt u dat ze ’s avonds nog zin hebben om lekker te gaan bewegen? Nee, want een gevolg van inactiviteit is een verminderde motivatie en initiatief.”

Fantastisch werk

Bewegen heeft een gunstige werking op de frontale lob, het deel van de hersenen dat het laatst tot volledige ontwikkeling komt en pas rond uw 25^e is volgroeid en de werking van de rest van de hersengebieden regelt. Het baansysteem, de witte stof of fasciculus longitudinalis superior, zorgt voor verbindingen tussen hersengebieden. Hoe groter de afstand van de verbinding tussen de frontale lob en andere hersengebieden, hoe complexer de cognitieve functie. Bijvoorbeeld empathie en motoriek zitten in gebieden achterin de hersenen.

Kinderen met autisme hebben een storing in dat baansysteem, waardoor de verbindingen moeizamer verlopen. “Uit onderzoek bleek dat als kinderen met autisme een muziekinstrument bespelen, dat de vezeltjes in het baansysteem zich beter gaan richten en daarmee het empathisch vermogen verbetert. Mijn hart gaat er sneller van kloppen,” glundert Scherder, “hetzelfde gebeurt met bewegen. De motorische systemen zijn hetzelfde als de cognitieve systemen. U doet van fantastisch werk. Door te wandelen, brisk walking, of hardlopen gaat uw hart geweldig aan de gang, dat geeft een enorme bijdrage aan de witte stof.”

Rekening komt pas na 15 jaar

De wetenschappelijke pionier in ouderen en bewegen, Art Kramer, liet ouderen een half jaar 45 min per dag aan brisk walking doen. De resultaten voor bepaalde cognitieve functies waren aanzienlijk “We found that those who received aerobic training showed substantial improvements in performance on tasks requiring executive control, such as planning, scheduling, inhibition and working memory, compared with anaerobically trained subjects,” was te lezen in Nature, dat de resultaten van het onderzoek publiceerde. Volgens Scherder heeft bewegen vooral een gunstige invloed op inhibitie (remming). “Inhibitie is het grootste goed dat we hebben,” stelde hij, “het bepaalt in grote mate onze zelfstandigheid en is belangrijk voor het nemen van initiatief, voor motivatie, voor geheugen, voor motoriek. Agitatie, de motorische onrust neemt af.”

Bij ouderdom, met een beetje hoge bloeddruk en een beetje diabetes type II, gaat de witte stof er onder leiden. Dat kunt u merken doordat u wat trager wordt in uw motoriek en wat trager in het denken. In de witte stof kunnen gaatjes ontstaan als gevolg van 15 jaar onbehandelde hoge bloeddruk. “Als er iets is in de komende 10 à 15 jaar, denkend aan dementie, waar we ons op moeten richten, is het op de bloedvaten, dus ook de bloedvaten van het brein. Inactiviteit is een sluipmoordenaar, want de rekening komt pas na 15 jaar,” schetst de professor

Zonder remming chaos

Meer dan 35% van de Nederlanders blijkt gemiddeld meer dan 16 uur per dag te zitten. “Dat zijn dramatische cijfers,” concludeert Erik Scherder, “de eerste 25 levensjaren zijn cruciaal voor de rest van het leven, voor gezond ouder worden.” Volgens een studie van Tomporowksi onder jongeren verbeteren de cognitieve functies als ze meer bewegen. “Similar to adults, exercise facilitates children’s executive function (i.e., processes required to select, organize, and properly initiate goal-directed actions). Exercise may prove to be a simple, yet important, method of enhancing those aspects of children’s mental functioning central to cognitive development,” aldus de samenvatting in Nature.

Als u voldoende beweegt in uw jonge jaren, bouwt u volgens Scherder een cognitieve reserve op waar u later heel veel aan hebt. “Bij jongeren, bij volwassenen, bij ouderen: alle studies laten zien dat bewegen gunstige invloed heeft op impulscontrole of inhibitie. Inhibitie staat gelijk aan remming. Zonder remming kunt u niet goed handelen,” besluit hij, “stelt u voor wat het betekent voor kwetsbare groepen zoals dementen en autisten als alles in hun leven even belangrijk is. Dan ontstaat er chaos in hun hoofden. Door activiteit haalt u het remmend vermogen terug. Uw werk is van essentieel belang.”

Verschenen in ProLoop, het magazine voor hardlooptrainers, 2015